Komunikacja z małym aspim – poradnik

Jest piękny, piątkowy wieczór, a ja właśnie zjadłem pomarańczę, która dodaje mi energii dzięki temu, co zawiera. Nie interesuje mnie to kompletnie, ale się po prostu dobrze po niej czuję. Wieczór mi się podobał, bo wróciłem z tzw. „domowej imprezy”, na której ludzie byli dla mnie mili, a ja dla nich. Było po prostu przyjemnie.

Sporo listów dostaję od Was o problemach z Waszymi dziećmi i podopiecznymi mającymi zespół Aspergera. Kontaktują się ze mną i rodzice, i nauczyciele o nieposłuszeństwie i problemach z dotarciem do swoich małych pociech, dlatego chciałbym w tym poście poszerzyć temat i sprecyzować rady i zasady komunikacji dziecka z ZA. 

Napiszę o tym, co działało w moim przypadku, a co nie działało. Dużo tego, co przeczytacie zostało też opisane na podstawie obserwacji mojego synka, u którego również zdiagnozowano ZA. Nie radzi sobie on z wieloma problemami emocjonalnymi i nie zna skutecznych metod wyciszania się, łagodzenia swojej furii lub strachu. Korzystałem też z konsultacji z Wami, podczas których mogliśmy wypróbować i uściślić niektóre z poniższych punktów.

Oto zasady, których przestrzeganie ułatwi i przyspieszy naukę Aspiego i komunikację z nim:

KONSEKWENCJA – powtarzaj i wymagaj tego samego wiele razy od swojego małego aspiego. Dla niego mógł się już zmienić kontekst i nie będzie wiedział, że należy powtórzyć jakieś zachowanie. Gdy np. będziesz od niego wymagał, że ma „przeprosić Asię i dać jej rękę na zgodę”, to owszem, zrobi to, ale w przypadku chłopca lub dziecka o innym imieniu nie musi wcale powtórzyć przeprosin. Przecież nauczyłaś(eś) go przepraszać Asię, prawda? Poza tym Aspie może przestać wykonywać czynność, która jest dla niego niewygodna. A zachowania prospołeczne i takie, w których musi się wykazać kontaktem z drugim człowiekiem są dla Aspiego szczególnie niewygodne i być może będzie je wykonywał bardzo niechętnie. Może więc chcieć unikać następujących czynności:

• Przeprosin
• Próśb
• Mówienia „dzień dobry” i „do widzenia”
• Podawania ręki i witania się z innymi
• Mówienia do innych dzieci (często wobec dorosłych kontakt jest chętniej nawiązywany)
• Bycia spokojnym i cichym tam, gdzie sytuacja tego wymaga (w kościele, na lekcji)

Dlatego za każdym razem, wielokrotnie, a nawet setki razy należy przypominać Aspiemu, czego nie wolno robić/co należy wykonać, a następnie prośbę/zakaz uzasadnić. Jest to męczące, wymaga anielskiej cierpliwości i poświęcenia. Tak, wiem, że boli. Ty, podobnie jak on, chciał(a)byś uniknąć czegoś bardzo przykrego.

CIERPLIWOŚĆ – wychowanie i nauka aspiego, to ciężka praca nad samym sobą. Czasem masz ochotę wrzasnąć (nie mówiąc już o gorszych rzeczach), co być może przyspieszyłoby naukę i nauczyło dyscypliny, ale z dużą szkodą psychiczną dla dziecka. Oczywiście Aspi w obliczu strachu, groźby kary, klapsa, poirytowanego tonu ojca, jest w stanie bardzo szybko przyswoić pewne zachowania, ale będzie je wykonywał wyłącznie po to, aby uniknąć cierpienia psychicznego. Taka forma nauki jest dla Aspiego patologiczna, polega na słuchaniu Twoich poleceń ze strachu. W przyszłości, gdy nie będzie miał nadzoru, albo gdy dorośnie, być może przestanie je wykonywać. Poza tym posłuszeństwo warunkowane strachem może wywołać nerwice, zamknięcie się w sobie, napady paniki, wrzasku, podczas których dziecko może sobie zrobić krzywdę. W moim przypadku była to nerwica natręctw, w tym echolalia.

PRZEWIDYWALNOŚĆ – to połączenie KONSEKWENCJI i CIERPLIWOŚCI. Jeśli będziesz się ich trzymał(a), staniesz się dla Aspiego przewidywalny(a), co jest bardzo ważne, bo wzbudza poczucie bezpieczeństwa. Staniesz się osobą, przy której Aspi będzie się dobrze czuł, do której będzie chciał wracać. Przyspieszysz także proces nauki chociażby dlatego, że Aspi widząc Twoją minę (zadowoloną lub nie) będzie reagował na polecenia szybciej. To, czego Aspi nie cierpi, to chaotyczny, chimeryczny człowiek o zmiennych, nieprzewidywanych zachowaniach

NIE WYMAGAJ DOMYSŁÓW od Aspiego. Nie oczekuj, że Aspi (nawet dorosły) domyśli się, co ma zrobić. Jeśli czegoś od niego wymagasz, powiedz to. Chciał(a)byś, aby przeprosił – powiedz wprost: „chciałbym, żebyś mnie przeprosił”.

STOSUJ UZASADNIENIA w komunikacie. Do powyższego oczekiwania „chciałbym, żebyś mnie przeprosił” dodaj np. następujące uzasadnienie: „bo bardzo mnie bolało to, co zrobiłeś”. Aspi nie znosi wykonywać czynności, których sensu nie rozumie. Bywa, że zanim coś wykona, długo się zastanawia nad sensem takiego, a nie innego polecenia. 

Dzieci z Aspergerem rzadziej od innych posługują się intuicją, mniej „czują” sens i konsekwencje takiego, a nie innego postępowania (zarówno swojego, jak i innych ludzi). Przykładem może być savoir vivre przy stole. Zwykłe dzieci emocjonalnie czują, że u babci, u cioci należy przywitać się z gośćmi czy podziękować za posiłek. Naśladują zachowanie i kulturę innych, którzy spotykają się z wdzięcznością i szacunkiem i wiedzą, że „po prostu tak trzeba”. Aspi może albo nie dostrzegać tych niuansów, albo nie widzieć sensu dbania o kulturę i relację z innymi – zwłaszcza z osobami, których nie zna. Niestety nie ma innej rady, trzeba za każdym razem Aspiemu uzasadniać wymagania, jakie przed nim stawiamy i być gotowym na dziesiątki pytań „dlaczego”. Oznaczać to będzie zainteresowanie tematem i chęć zrozumienia świata. 

W odróżnieniu od normalnych dzieci, Aspi częściej pytają o sprawy związane z relacjami, emocjami i zasadami funkcjonującymi w życiu społecznym.

NIE POKAZUJ ASPIEMU, ŻE JESTEŚ NIM ZNIECIERPLIWIONY. Wiem, że czasami mamy po prostu dosyć dzieci, które nas męczą, dzieci bez wyczucia, które mogą się ciągle chwalić, być głośne, albo wręcz nieprzyjemnie drażniące w swoich zachowaniu. Tak właśnie postępuje człowiek z ZA. Konsekwencje okazywania zniecierpliwienia polegają na zahamowaniu pytań, jakie Aspi Ci zadaje, wycofaniu się z głośnego, nieodpowiedniego (czasem niegrzecznego) zachowania w obecności innych, mówieniu tego, co się myśli. 

I tutaj UWAŻAJ! Z pozoru są to objawy bardzo korzystne dla opiekunów – przecież Aspi zaczyna się wreszcie zachowywać jak normalny człowiek! Jeśli jednak takie zachowania jak powyżej Aspi wyrobił sobie przez okazywanie przez Ciebie zdenerwowania i zniecierpliwienia, to postęp Aspiego może być pozorny! Tzn. owszem zaczyna się grzeczniej zachowywać, nie zadaje męczących pytań, nie krzyczy przy stole, ale robi to, bo boi się Twoich negatywnych reakcji. Wewnątrz siebie wciąż jest niezorientowany i nie rozumie, dlaczego ludzie wokół niego postępują tak, a nie inaczej. 

Jest grzeczny, ale nie dlatego, że rozumie, że teraz czas na bycie grzecznym, ale dlatego, że boi się swojego opiekuna. Niektórzy rodzice, a nawet psychologowie uważają, że jest to postęp w terapii dziecka trudnego. Byłby to pewnie postęp u dziecka znerwicowanego, albo nadpobudliwego, ale nie dla kogoś, kto ma ZA.

PRZY WYDAWANIU POLECEŃ STOSUJ NASTĘPUJĄCY SCHEMAT WYPOWIEDZI:

Przedmiot oczekiwania (czego oczekujesz); forma tego, co oczekujesz; termin oczekiwań; element motywujący. Przykład: „Prosiłabym Cię, abyś za 5 minut poszedł przebrać się w piżamę, bo za chwilę pójdziesz spać, żebyś jutro rano był wypoczęty”.

Jeśli dziecko nie słucha, powtarzasz i/lub wzmacniasz element motywujący:

„Zrobisz mamie wielką przyjemność, jeśli teraz posłuchasz i zrobisz to, o co Cię prosiłam. To dla mnie bardzo ważne”. 

Zauważ, że zaznaczasz, że to dla Ciebie ważne. Gdybyś ogólnie stwierdził(a), że to ważne, Aspi mógłby stwierdzić (nawet w domyśle), że dla niego to wcale takie ważne nie jest.

Forma oczekiwań jest istotna przy skomplikowanych czynnościach. Jeśli polecenie jest proste (np. przyjdź do mnie), można ten element pominąć. Dlatego został on oznaczony kolorem bordowym.

Element motywujący można potraktować dwojako: albo pokazać dziecku jego korzyść spełnienia Twojej prośby („wyśpisz się jutro”), albo pokazać, jak ta czynność jest dla Ciebie ważna („będę Ci wdzięczna, zrobisz mi wielką przyjemność”).

NIE NEGUJ OBSESJI Aspiego. Niektórzy rodzice/nauczyciele walczą z zainteresowaniami takiego dziecka uważając, że angażują się one w chory i przesadny sposób. Nie wolno! Aspiego niewiele może interesować w życiu, poza jego ukochanym hobby, na punkcie którego ma bzika! Wykorzystaj ten fakt tworząc system nagród. Np. warto odroczyć w czasie zabawę w ulubione rysowanie dźwigów. Niech będzie to nagroda za bycie cicho w trakcie lekcji i nieprzeszkadzanie innym w nauce. 45 minut ciszy jest warte takiej nagrody, jak ukochane dźwigi! Interesuj się również tym, co Aspi. Niech znajdzie w Tobie partnera do fachowych rozmów, wówczas przyjemność dla Aspiego będzie dużo większa. Nie u wszystkich oczywiście, bo niektórym Aspi wisi, czy ktoś inny interesuje się tym, co on.

STARAJ SIĘ NIE PODNOSIĆ GŁOSU, jeśli Aspi zawinił. Szczególnie, jeśli dziecko ma nadwrażliwość na dźwięki. Raczej konstruktywnie skrytykuj jego zachowanie. O konstruktywnej krytyce Aspiego jeszcze napiszę.

JEŚLI ASPI się zdenerwuje w głośnym otoczeniu, w miejscu publicznym (klasa w szkole, sklep, impreza rodzinna) i nie panuje nad sobą, a Twoje słowa w ogóle nie docierają do niego, wówczas ODIZOLUJ go od bodźców – zaprowadź do innego pomieszczenia, posadź go na kolanach tyłem do wszystkich, przytul go kierując jego głowę albo w Ciebie, albo w kierunku, w którym lubi się patrzeć w takich momentach (na niektórych działa wtulenie się w ciało i ubranie kogoś bliskiego, dla innych „gapienie się” w ścianę albo przez okno. 

Mów monotonnym, bardzo łagodnym głosem, powtarzaj uspokajające słowa (ja powtarzam „ćśś…”). Jeśli Aspi ma nadwrażliwość na dotyk, przytulenie może pomóc, ale głównie Tobie. Nie głaskaj dziecka po odsłoniętych częściach ciała i nie całuj. I pamiętaj. Aspi może długo krzyczeć/płakać/robić sceny. Możesz mieć wrażenie, że te metody nie działają i zniechęcić się do powyższej formy uspokajania. Pamiętaj jednak, że w ten sposób Aspi uspokaja się wewnętrznie, a ten proces może trwać wielokrotnie dłużej, niż u dzieci normalnych (nierzadko ponad godzinę).

Aby przyspieszyć wewnętrzne uspokojenie się dziecka, znajdź temat związany z zainteresowaniami małego Aspiego. Jeśli np. dziecko bardzo interesuje się samochodami, zapytaj go o szczegóły techniczne, ulubioną markę samochodów, moc silnika. Możesz mu zaproponować zagranie w grę na komórce związaną z autami. Obsesje i hobby są dla Aspiego najsilniejszym motywatorem i umożliwiają błyskawiczne uspokojenie malca. Wykorzystaj to!

Podsumwanie:

Unikaj karania! Motywuj nagrodami, a wystarczającą karą dla Aspiego ma być brak otrzymania nagrody. Najsilniejsze, a więc najbardziej motywujące nagrody są związane z obsesyjnymi zainteresowaniami Aspiego.  Rozmawiaj głosem rozsądku, używaj uzasadnień. Przekonując Aspiego do swojej prośby, używaj logicznych argumentów. Fakt, że jego zachowanie sprawi Tobie przyjemność też jest logicznym argumentem. I bądź gotowy na długotrwałe powtarzanie powyższych zasad i grad pytań w stylu „dlaczego”.