Czy jest szansa, że diagnoza o ZA zaszkodzi dziecku w dorosłym życiu?

Jak ktoś mi zadaje takie pytanie, odpowiadam w pierwszej kolejności "Tak, szansa istnieje", ale szybko się poprawiam i tłumaczę dlaczego - o tym w dzisiejszym poście.

W rozmowach z Wami stwierdzam, że wielu rodziców ma (słuszne) obawy o przyszłość zawodową swoich pociech z Zespołem Aspergera. Mam spore doświadczenie w pomocy ludziom poszukujących nowego miejsca pracy i to co napiszę opieram również na swoich obserwacjach.

Pierwsze dylematy pojawiają się u rodziców przy wyborze szkoły. Zwykle zadają sobie oni pytanie: "czy posłać dziecko do normalnej szkoły/klasy udając, że wszystko jest w porządku, czy może zadbać o diagnozę i poinformować dyrekcję i nauczycieli o ZA". 

Dylemat dotyczy oczywiście dzieciaków, dla których klasa integracyjna o specjalistycznym podejściu dla takich dzieci jest zasadna, bo np. maluchy wykazują pewne trudności w relacjach z innymi. Dylemat taki bierze się z przekonania, że dziecko po zakończeniu edukacji będzie musiało legitymować się u potencjalnego pracodawcy orzeczeniami, zaświadczeniami i świadectwami, w których jak byk będzie widniała informacja, że "Dziecko ma Aspergera".

I tu krótka odpowiedź: nie będzie musiało nigdzie pokazywać swoich orzeczeń, jeśli stwierdzi(cie), że mogą mu zaszkodzić.

Mogą nastąpić dwa scenariusze rozwoju wydarzeń:

1. Rodzice wraz z dzieckiem postanowią po zakończeniu edukacji kontynuować informowanie otoczenia o Zespole Aspergera. Wciskają i podkładają orzeczenia, zaświadczenia gdzie tylko mogą: u lekarza medycyny pracy, na rozmowach kwalifikacyjnych, w CV młodego kandydata do pracy. Robią to albo z bezmyślności, albo sądząc, że pomoże to znaleźć pracę dziecku czy wytworzy wobec dziecka w nowym miejscu pracy pewne zachowania, odpowiednią postawę szefa i współpracowników. Scenariusz ten rozwija się zwykle na dwa sposoby:

• dziecko po zakończeniu edukacji bardzo długo szuka pracy. Z jakiegoś powodu jego kandydatura jest odrzucana po rozmowie kwalifikacyjnej, albo (zwykle) w ogóle do niej nie dochodzi

• dziecko wreszcie znajduje pracę - czasem przy pomocy jakiejś organizacji wspierającej ludzi z autyzmem i ZA. Albo u pracodawcy, który przypadłości pracowników ma w głębokim poważaniu, bo ma bardzo mało chętnych kandydatów z powodu pracy trudnej, wyczerpującej, nisko płatnej, albo w znacznym oddaleniu od siedlisk ludzkich. Być może będzie to pracodawca, który właśnie na takie (lub podobne) osoby będzie pozytywnie nastawiony. Szanse na to marne, bo świadomość u potencjalnych pracodawców, czym jest ZA, jest w naszym kraju bliska ZERU.

2. Rodzice wraz z dzieckiem postanawiają po zakończeniu edukacji schować orzeczenia poradni głęboko do szuflady. Przeczytali niniejszy post i są świadomi, co to jest STYGMATYZACJA, efekt HALO. Wiedzą też jak działa biznes, rekruterzy i współcześni menedżerowie. Dziecko idzie na rozmowę kwalifikacyjną bez stosu zaświadczeń z poradni psychologiczno-pedagogicznych. Nie informuje o ZA ani rekrutera, ani lekarza medycyny pracy. Czy jest to kłamstwo? Absolutnie nie! Niepoinformowanie nie jest kłamstwem! Szanse na znalezienie pracy rosną i zależą już tylko od kompetencji, konkurencji i tego, jak taki człowiek "wypadnie" w procesie rekrutacyjnym.

A teraz kilku oburzonych obrońców ludzi z Zespołem Aspergera powinno się zagrzmieć: "Jak to? Dlaczego rekruter ma dyskryminować kogoś, kto ma ZA? Jak można w ogóle namawiać do ukrywania czegoś, co powinno PODNIEŚĆ szansę na zatrudnienie (wszak ZA, to człowiek skrupulatny, często terminowy, obowiązkowy i po prostu solidny)?"

Tak drodzy obrońcy, macie rację! Świat jest niesprawiedliwy, nieświadomy i niedouczony! Ludzie nie wiedzą co to ZA i nie potrafią docenić kogoś takiego. Bardzo często. Trzeba walczyć o świadomość, czym jest ZA i że nie ma się czego obawiać! Walczcie więc! Ja też to robię, chociażby przez ten blog. Ale... nie posyłajcie do walki na linię frontu ludzi z ZA! Bo jeden z drugim dostanie brutalnego kopa i wróci do domu, zamiast zostać zatrudnionym.

Zdecydowanie jestem zwolennikiem scenariusza nr 2. Oto dlaczego:

• STYGMATYZACJA - "skoro ma spektrum autyzmu, to pewnie jest wariatem". Jest to przypisywanie ludziom "łatki", "etykiety", generalizowanie ich. Szufladkowanie wg prostych schematów. "Skoro pochodzisz z wiejskiej rodziny, to nie musisz mieć dobrych ocen, bo i tak będziesz kiedyś pracował na roli albo jako robotnik". To klasyczna stygmatyzacja stosowana przez wielu nauczycieli.

• EFEKT AUREOLI - "jeśli Jaś dostał jedynkę, to pewnie jest też głupi i niegrzeczny" Efekt aureoli, to przypisywanie ludziom pozytywnych cech osobowości na podstawie pozytywnego wrażenia lub... przypisywanie ludziom negatywnych cech osobowości na podstawie negatywnego wrażenia.

• Rekruter - człowiek, którego zadaniem jest znaleźć optymalnego (wcale nie najlepszego) kandydata w terminie, jaki został mu wyznaczony. Szuka osoby o odpowiednim profilu, w którym na 99,9% nie ma zapisu "poszkiwany powinien mieć zespół aspergera". W razie jakichkolwiek wątpliwości co do stanu zdrowia, psychiki czy karalności, rekruter zwykle odrzuca kandydata. Dlaczego? Bo jest ROZLICZANY z tego, kogo zatrudnił! I na co dzień jak najbardziej posługuje się efektem aureoli i stygmatyzacją.

• Zakaz dyskryminacji kandydatów do pracy. Zgadza się! Zwykle nie wolno dyskryminować ze względu na płeć, wiek, poglądy religijne, polityczne, przebyte kary, przebyte choroby, zwolnienia dyscyplinarne (choć tu nie zawsze). W praktyce rekruterzy muszą sprostać nieoficjalnym wymaganiom szefa: "znajdź mi młodą, ładną dziewczynę, co zna angielski i rosyjski". Albo: "nie przyjmujemy nikogo, kto został zwolniony dyscyplinarnie". Albo: "Daruj sobie kandydatów z orzeczeniem niepełnosprawności". Więc rekruter, jako profesjonalista, oficjalnie nigdy nie przyzna, jaki jest prawdziwy powód nie przyjęcia do pracy starszej kobiety, mężczyzny w sile wieku, człowieka z niedowładem ręki czy... człowieka z ZESPOŁEM ASPERGERA. Dlaczego często rezygnuje również z tego ostatniego? Kiedyś rozmawiałem z pewną rekruterką i powiedziała mi tak: "nie znam się na zespole aspergera, ale z tego co piszą, jest to lekka postać autyzmu. Szef nie chce osób, które mogą sprawiać kłopoty". Dodam, że taki sposób postępowania jest BARDZO CZĘSTY!

• Lekarz medycyny pracy - człowiek, który szuka u Ciebie haków i przeszkód w podjęciu pracy. Wszelkie pytania, jakie zadaje Ci w wywiadzie mają jeden cel: sprawdzić, czy istnieje powód, dla którego nie będzie można przyjąć Cię do pracy. Ale UWAGA! Jest rozliczany tylko z tego, co mu powiesz i o czym go poinformujesz. Nie odpowiada za rzeczy, o których mu nie powiesz. Więc NIE PRZEKAZUJ mu informacji o Twoim stanie, które mogłyby (ale nie muszą) działać na Twoją niekorzyść! Jak wiemy, ZA nie jest obiektywną przesłanką, aby kogoś nie zatrudnić. Dla nas to jasne. Ale lekarz medycyny pracy może tego nie wiedzieć. Więc nie prowokuj, skoro w grę wchodzą pieniądze, które będziesz zarabiał(a).

• Szef, manager - człowiek, który ma na Tobie zarobić. Tzn. dostanie więcej pieniędzy dzięki Twojej obecności w firmie, niż koszty jakie poniesie zatrudniając Cię. W związku z tym liczy się dla niego: ekonomiczność, efektywność, przewidywalność, pewność nowo zatrudnionego pracownika. A jak wiemy - ZA wzbudza u osób nieświadomych niepewność, która prowadzi do braku zatrudnienia, braku awansu, czy po prostu zwolnienia.

• Ustawa o ochronie danych osobowych - zabrania rozpowszechniania informacji o Twoim stanie zdrowia. Szkoła, lekarz, psycholog nie może przekazywać informacji o dziecku innym podmiotom, w tym firmom. Żadna poradnia nie może udostępniać informacji o diagnozie, zapisanych lekach, przebytych terapiach innym osobom, niż opiekunom, a w przyszłości - dorosłemu już dziecku.

• Orzeczenie, w którym stwierdzono Zespół Aspergera - dokument, który ma Ci POMÓC, a nie zaszkodzić. W czym? W lepszej edukacji, ukierunkowaniu rodziców, pedagogów, psychologów i nauczycieli tak, aby dostosowali tok zajęć, terapie, podejście, środki dydaktyczne. Orzeczenie ma pomóc dziecku w nauczeniu go funkcjonowania w dzisiejszym świecie. Jest tak długo pomocny, jak długo trwa edukacja. Nowe miejsce pracy nie jest placówką ani edukacyjną, ani opiekuńczo wychowawczą. Jest natomiast sprawdzianem, na ile wcześniejsze szkoły, pedagodzy i rodzice pomogli młodemu ZA wejść w dorosłe życie. Chowamy więc orzeczenie do szuflady. Chyba, że dziecko nie jest w stanie normalnie funkcjonować i potrzebuje dalszej edukacji i opieki.

• CV - życiorys (wszystko jedno jak nazwiesz) - to dokument, który pracodawca żąda od kandydata do pracy. To co w nim zawieracie, ma zwiększyć szansę na zaproszenie na rozmowę kwalifikacyjną. UWAGA! Wbrew obiegowej opinii, CV wcale nie służy do tego, żeby pisać w nim całą historię życia, kariery, problemów prywatnych i zdrowotnych. Pracodawców nie interesuje, jaką szkołę skończyłeś tak długo, dopóki ukończenie szkoły o konkretnym profilu nie będzie umieszczone w ogłoszeniu o pracę, jako niezbędny warunek. Ale dotyczy to zwykle szkół kierunkowych (technikum, zawodówka, studia zawodowe). Twoja więc sprawa, w jakim zakresie przekażesz informacje o edukacji, którą przebyłeś(aś) lub przebyło Twoje dziecko. Faktu ukończenia szkoły podstawowej czy gimnazjum po prostu się nie pisze, a świadectw z tych szkół się nie pokazuje w procesie rekrutacyjnym.

Na pewno jedno ze szkoleń, które będę chciał w niedługim czasie poprowadzić, to "Aspi na rynku pracy", gdzie będę o tym szerzej mówił. Uważam, że problematyka ZA w Polsce mocno raczkuje i o ile jesteśmy w stanie skupić się na dzieciach z ZA, to problem dorastających ludzi z ZA na rynku pracy jest chyba mocno zaniedbany. Zmieńmy to! :)